Ne Sorulursa Neye Bakılır?
türkçe sorularında ne sorulursa neye bakılır
1. Sözcüğün yapısı sorulursa basit mi ,türemiş mi, bileşik mi olduğuna bak.
2.Sözcüğün görevi sorulursa sözcük türüne bak.İsim mi, sıfat mı, zamir mi, fiil mi, zarf mı, edat mı, bağlaç mı,ünlem mi?
3.Sözcüğün türü belirtilip de görevi sorulursa sözcüğün öğelik görevine (hangi öğe olduğuna ) bak.
4.Cümlenin yapısı (ya da yargı sayısı) sorulursa basit cümle mi birleşik cümle mi olduğuna bak. Hepsi bileşik cümle ise ne tür bileşik cümle olduğuna bak.
5.Yüklemin türü (yüklemin sözcük türüne göre cümle)sorulursa ad (isim) cümlesi mi, eylem (fiil) cümlesi mi olduğuna bak. (Yüklemin ad soylu mu, eylem soylu mu olduğuna bak)
6.Yüklemin yapısı sorulursa yüklemi bul yüklemin Basit sözcük mü, türemiş sözcük mü, bileşik sözcük mü? olduğuna bak.
7.Yüklemin kuruluşu ya da yapılışı sorulursa yüklemi bul, yüklemin ne tür tamlama olduğuna bak.
8.İkilemenin kuruluşu ya da yapılışı sorulursa ikilemeyi meydana getiren sözcüklere bak(Bu sözcükler aynı sözcüğün tekrarı mı, eş anlamlı mı, yakın anlamlı mı, yansıma mı, yakıştırma mı?...)
9.İkilemenin görevi ya da türü sorulursa İkilemenin ne tür sözcük olduğuna bak . (Ad mı, sıfat mı, zarf mı?)
10.Öznesine (ya da özne ? yüklem ilişkisine) göre cümle (fiil çatısı )sorulursa yüklemlerini bul yüklemlerin etken mi, edilgen mi olduğuna bak.
BAŞKASI TARAFINDAN anlamı yoksa etken çatılı.
varsa edilgen çatılıdır.
*Hepsi etken ise(hepsinde gerçek ya da gizli özne varsa)
fiilin geçişli mi, geçişsiz mi olduğuna bak.
*Hepsi etken geçişli ise oldurgan mı,ettirgen mi olduğuna bak.
*Hepsi işteş ise ne tür işteş olduğuna bak.(Birlikte işteş mi, karşılıklı işteş mi?)
11.Nesnesine göre (ya da nesne ? yüklem ilişkisine göre )
cümle ( fiil çatısı) sorulursa yüklemlerini bul yüklemlerin geçişli fiil mi geçişsiz fiil mi olduğuna bak.
* Ad (isim) cümlelerinde kesinlikle çatı aranmaz.
* Yüklemi geçişli olduğu halde nesne kullanılmayan cümleyi sorarsa geçişsiz fiillerin yüklem olduğu cümleleri ele, cevabı geçişlilerde ara.
12. Öğelerinin dizilişine göre (kuruluşuna, yüklemin yerine) göre cümle sorulursa düz cümle mi, devrik cümle mi olduğuna bak. (Yüklem sonda ise düz yani kurallı cümledir, yüklem sonda değilse devrik cümledir.)
13. Anlamlarına göre cümle sorulursa olumlu cümle mi olumsuz cümle mi, olduğuna bak.
* Hepsi olumlu ise, ya da hepsi olumsuz ise soru cümlesi mi, ünlem cümlesi mi olduğuna bak.
14. ?Ek? in işlevi ya da görevi sorulursa o ?ek?in yapım eki mi çekim eki mi olduğuna bak.
* Bütün şıklar yapım eki ise ne tür yapım eki olduğuna bak. (FFYE, FİYE, İİYE, İFYE)
*Bütün şıklar çekim eki ise ne tür çekim eki olduğuna bak. (İsim çekim eki, fiil çekim eki?)
15. Fiilin zamanı sorulursa fiillerin basit zamanlı mı birleşik zamanlı mı olduğuna bak. (Basit zamanlı fiiller tek kip eki alır, birleşik zamanlı fiiller ise iki kip ekini üst üste alır. örn. geziyor : Basit zamanlı; geziyordu: B. z. lı.
16. Kelimenin yapısı sorulursa basit mi, türemiş mi, birleşik mi olduğuna bak.
*Eğer hepsi türemiş ise nasıl türediğine bak ( fiilden isim yaparak mı, isimden isim yaparak mı?)
*Eğer hepsi birleşik ise ne tür birleşik kelime olduğuna bak. ( İsim + fiil mi , fiil + fiil mi ? örn: terk etmek: i+f yapıver: f+f )
17. Sözcüğün kökü sorulursa anlamca ilgili , anlamı en küçük parçaya bak.
* Sözcüğün hangi kökten türediği sorulursa sözcük kökünün isim mi, fiil mi olduğuna bak. örn: ?sorguladı? sözcüğünün kökü ? sor-? fiilidir.
18. Tamlamanın türü söylenip görevi sorulursa tamlamayı bul tamlamanın hangi ögeyi oluşturduğuna bak.
20. Ögeleri bulurken önce yüklemi bul.Diğer ögeleri bulmak için bütün soruları yükleme sor.
* Önce özneyi bul sonra belirtisiz nesneyi ara.
* Sözcük öbeklerinin (ikilemelerin, tamlamaların, deyimlerin, birleşik sözcüklerin) bölünemeyeceğini unutma.
21. Tamlayanı düşmüş ad tamlaması sorulursa iyelik eki almış sözcük ara. (İyelik eklerini bulurken pratik olarak ismin başına ?benim, senin, onun, bizim, sizin, onların? zamirini getiririz. İsmin başına bu zamirlerden birini getirebiliyorsak orada bir iyelik eki var demektir.Sözgelimi ?arabam? sözcüğü iyelik eki almıştır ;çünkü ?benim arabam? diyebiliyorum.)
22. Ad tamlaması sorulduğunda tamlayanı düşmüş ad tamlamasını, ad tamlaması olarak alma.Tamlayanı düşmüş ad tamlaması sorulmak istenirse soru kökünde belirtilir.
23. ?Hangi cümlede zaman kavramı vardır?? denirse
zaman zarfı ara.
24. ?Hangi cümlenin yükleminde zaman kavramı vardır?? diye sorulursa yüklemleri bul, kiplerine bak.Haber (bildirme) kiplerinde (di?li geçmiş zaman, miş?li geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zamanda) zaman kavramı vardır.Dilek kiplerinde (gereklilik, istek, dilek-şart ve emir kiplerinde) zaman kavramı yoktur.
25. Ek fiilin (ek eylemin) işlevi ya da görevi sorulursaà isme mi, fiile mi geldiğine bak. örn: öğrenciydim ek fiilin di?li geçmiş zamanı (ek fiil isme geldi)
YUSUF KENAN DURMUŞOĞLU
1. Sözcüğün yapısı sorulursa basit mi ,türemiş mi, bileşik mi olduğuna bak.
2.Sözcüğün görevi sorulursa sözcük türüne bak.İsim mi, sıfat mı, zamir mi, fiil mi, zarf mı, edat mı, bağlaç mı,ünlem mi?
3.Sözcüğün türü belirtilip de görevi sorulursa sözcüğün öğelik görevine (hangi öğe olduğuna ) bak.
4.Cümlenin yapısı (ya da yargı sayısı) sorulursa basit cümle mi birleşik cümle mi olduğuna bak. Hepsi bileşik cümle ise ne tür bileşik cümle olduğuna bak.
5.Yüklemin türü (yüklemin sözcük türüne göre cümle)sorulursa ad (isim) cümlesi mi, eylem (fiil) cümlesi mi olduğuna bak. (Yüklemin ad soylu mu, eylem soylu mu olduğuna bak)
6.Yüklemin yapısı sorulursa yüklemi bul yüklemin Basit sözcük mü, türemiş sözcük mü, bileşik sözcük mü? olduğuna bak.
7.Yüklemin kuruluşu ya da yapılışı sorulursa yüklemi bul, yüklemin ne tür tamlama olduğuna bak.
8.İkilemenin kuruluşu ya da yapılışı sorulursa ikilemeyi meydana getiren sözcüklere bak(Bu sözcükler aynı sözcüğün tekrarı mı, eş anlamlı mı, yakın anlamlı mı, yansıma mı, yakıştırma mı?...)
9.İkilemenin görevi ya da türü sorulursa İkilemenin ne tür sözcük olduğuna bak . (Ad mı, sıfat mı, zarf mı?)
10.Öznesine (ya da özne ? yüklem ilişkisine) göre cümle (fiil çatısı )sorulursa yüklemlerini bul yüklemlerin etken mi, edilgen mi olduğuna bak.
BAŞKASI TARAFINDAN anlamı yoksa etken çatılı.
varsa edilgen çatılıdır.
*Hepsi etken ise(hepsinde gerçek ya da gizli özne varsa)
fiilin geçişli mi, geçişsiz mi olduğuna bak.
*Hepsi etken geçişli ise oldurgan mı,ettirgen mi olduğuna bak.
*Hepsi işteş ise ne tür işteş olduğuna bak.(Birlikte işteş mi, karşılıklı işteş mi?)
11.Nesnesine göre (ya da nesne ? yüklem ilişkisine göre )
cümle ( fiil çatısı) sorulursa yüklemlerini bul yüklemlerin geçişli fiil mi geçişsiz fiil mi olduğuna bak.
* Ad (isim) cümlelerinde kesinlikle çatı aranmaz.
* Yüklemi geçişli olduğu halde nesne kullanılmayan cümleyi sorarsa geçişsiz fiillerin yüklem olduğu cümleleri ele, cevabı geçişlilerde ara.
12. Öğelerinin dizilişine göre (kuruluşuna, yüklemin yerine) göre cümle sorulursa düz cümle mi, devrik cümle mi olduğuna bak. (Yüklem sonda ise düz yani kurallı cümledir, yüklem sonda değilse devrik cümledir.)
13. Anlamlarına göre cümle sorulursa olumlu cümle mi olumsuz cümle mi, olduğuna bak.
* Hepsi olumlu ise, ya da hepsi olumsuz ise soru cümlesi mi, ünlem cümlesi mi olduğuna bak.
14. ?Ek? in işlevi ya da görevi sorulursa o ?ek?in yapım eki mi çekim eki mi olduğuna bak.
* Bütün şıklar yapım eki ise ne tür yapım eki olduğuna bak. (FFYE, FİYE, İİYE, İFYE)
*Bütün şıklar çekim eki ise ne tür çekim eki olduğuna bak. (İsim çekim eki, fiil çekim eki?)
15. Fiilin zamanı sorulursa fiillerin basit zamanlı mı birleşik zamanlı mı olduğuna bak. (Basit zamanlı fiiller tek kip eki alır, birleşik zamanlı fiiller ise iki kip ekini üst üste alır. örn. geziyor : Basit zamanlı; geziyordu: B. z. lı.
16. Kelimenin yapısı sorulursa basit mi, türemiş mi, birleşik mi olduğuna bak.
*Eğer hepsi türemiş ise nasıl türediğine bak ( fiilden isim yaparak mı, isimden isim yaparak mı?)
*Eğer hepsi birleşik ise ne tür birleşik kelime olduğuna bak. ( İsim + fiil mi , fiil + fiil mi ? örn: terk etmek: i+f yapıver: f+f )
17. Sözcüğün kökü sorulursa anlamca ilgili , anlamı en küçük parçaya bak.
* Sözcüğün hangi kökten türediği sorulursa sözcük kökünün isim mi, fiil mi olduğuna bak. örn: ?sorguladı? sözcüğünün kökü ? sor-? fiilidir.
18. Tamlamanın türü söylenip görevi sorulursa tamlamayı bul tamlamanın hangi ögeyi oluşturduğuna bak.
20. Ögeleri bulurken önce yüklemi bul.Diğer ögeleri bulmak için bütün soruları yükleme sor.
* Önce özneyi bul sonra belirtisiz nesneyi ara.
* Sözcük öbeklerinin (ikilemelerin, tamlamaların, deyimlerin, birleşik sözcüklerin) bölünemeyeceğini unutma.
21. Tamlayanı düşmüş ad tamlaması sorulursa iyelik eki almış sözcük ara. (İyelik eklerini bulurken pratik olarak ismin başına ?benim, senin, onun, bizim, sizin, onların? zamirini getiririz. İsmin başına bu zamirlerden birini getirebiliyorsak orada bir iyelik eki var demektir.Sözgelimi ?arabam? sözcüğü iyelik eki almıştır ;çünkü ?benim arabam? diyebiliyorum.)
22. Ad tamlaması sorulduğunda tamlayanı düşmüş ad tamlamasını, ad tamlaması olarak alma.Tamlayanı düşmüş ad tamlaması sorulmak istenirse soru kökünde belirtilir.
23. ?Hangi cümlede zaman kavramı vardır?? denirse
zaman zarfı ara.
24. ?Hangi cümlenin yükleminde zaman kavramı vardır?? diye sorulursa yüklemleri bul, kiplerine bak.Haber (bildirme) kiplerinde (di?li geçmiş zaman, miş?li geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zamanda) zaman kavramı vardır.Dilek kiplerinde (gereklilik, istek, dilek-şart ve emir kiplerinde) zaman kavramı yoktur.
25. Ek fiilin (ek eylemin) işlevi ya da görevi sorulursaà isme mi, fiile mi geldiğine bak. örn: öğrenciydim ek fiilin di?li geçmiş zamanı (ek fiil isme geldi)
YUSUF KENAN DURMUŞOĞLU
